Alper Ülkü
Go oyununda bizi büyüleyen şey, sadece oyunun karmaşıklığı veya uzun tarihi değil, ancak bilhassa uzak doğu ülke kültürleri ile bu denli içiçe yaşatılmış olması, hatta edebi ve felsefi boyutlarının da bulunması gibi bazı sihirleri içermesi olsa gerek.
Yazımızın II. kısımda, Konfiçyüs’ün öğretilerine bir antitez oluşturarak “Savaşan Devletler” çağında ortaya çıkan “Karanlık Strateji Okulu”nun sonraları Taoizm adını almış olduğunu, bu düşünce sistemini temel alan pragmatik bir takım yolların “Tao Te Çing” adlı eserde İ.S. 5.yy’da netlikle dile geldiğini ve İ.S. 17. yüzyıl sonlarında kaleme alınan “36 Strategem” adlı eserde ise bu yolların kendini bütünsel olarak ifade gücü bulduğundan bahsetmiştik.
Şimdi, sizleri Harro Von Senger’in 3 ciltlik Savaş Hileleri (Strategemler) adlı kitabına en azından bir göz atmış varsayıyorum, ancak öyle değilse de sorun yok. Benimkisi sadece bir davettir: Size bu yazıda Çin kültürünün en ilginç kültürel unsurlarından biri olan “strategem” kavramı ile Go’daki uygulamalarından söz edeceğim.
Öncelikle bu konudaki en eski metin olarak Sanshiliu Ji Miben Bing Jia’ya göre, 36 strategemin neler olduğuna bir bakalım:
1. İmparatoru yanıltmak ve denizi aşmak
2. Zhao’yu kurtarmak iqin Wei’yi kuşatmak
3. Başkasının hançeriyle öldürmek
4. Yorgun düşmanı sükunetle beklemek
5. Hırsızlık yapmak için yangından yararlanmak
6. Doğuda gürültü etmek batıya saldırmak
7. Bir hiçten birşey yaratmak
8. Görünüşte asma köprüyü onarmak, fakat gizlice Cheng Chang’a yürümek
9. Karşı kıyıda yanan ateşi gözlemek
10. Gülücük arkasına hançer saklamak
11. Şeftali ağacı yerine kuruyan erik ağacı
12. Koyunu hafif elle alıp götürmek
13. Yılanı ürkütmek için çayıra vurmak
14. Ruhun geri dönmesi için bir ceset ödünç almak
15. Dağdaki kaplanı düzlüğe çekmek
16. Bir şeyi yakalamak istiyorsan, önce onu serbest bırakmalısın
17. Bir yeşim elde etmek için bir tuğla fırlatmak
18. Bir haydut çetesini zararsız hale getirmek için önce elebaşısını yakalamak gerekir
19. Kazanın altındaki odunu çekip almak
20. Balık avlamak için suyu bulandırmak
21. Ağustos böceği, altın gibi parlayan derisini atıyor
22. Kapıyı kapatmak ve hırsızı yakalamak
23. Yakındaki düşmanı yakalamak için uzaktaki düşmanla işbirliği yapmak
24. Daha sonra işgal etmek üzere, askerleri Guo devleti toprakları içinden yürütmek
25. Kirişleri çalmak ve çürük direklerle değiştirmek
26. Akasyaya söylenmek, fakat dut ağacını göstermek
27. Dengeyi kaybetmeden delice hareket etmek
28. Merdiveni alıp götürmek için bakışları dama çevirmek
29. Kurumuş ağaçları yapma çiçeklerle bezemek
30. Konuğun rolünü ev sahibinin rolüne dönüştürmek
31. Güzel kadın strategemi
32. Açık kent kapısı strategemi
33. Nifak sokma strategemi
34. Kendini sakatlama strategemi
35. Zincirleme strategemi
36. Kendi haline bırakma strategemi
Ürkütücü mü sizce ? Neden bahsediyoruz ? Devlet yönetimi ? Topyekün veya asimetrik savaş ? Diplomasi ? Belli ki bunlar, zafer kazanmak, hayatta kalmak vb. için herkesin aklına gelmeyecek bazı sıradışı taktikleri tarif ediyor. Peki oyunumuzun bütün bunlarla ilgisi ?
“Strategem” sözcüğü eski Grekçe’deki stratagema’dan geliyor. “Stratagema”, genel anlamda “generallerin işleri” özel anlamda ise “savaş hilesi” demektir. Oxford İngilizce Sözlük sözcüğü şu karşılıkla vermektedir.
“An operation or act of generalship; usually an artifice or trick designed to outwit or suprise the enemy” (Bir komutanlık eylemi olarak; genellikle düşmanı saf dışı bırakmak veya şaşırtmak için tasarlanan hile, aldatma yolu).
Bugünkü kullanımı ile yan (saymak, hesap etmek) ve shi (on) anlamlarına gelen iki sözcüğün birleşmesi meydana gelen ve tek bir ideogram ile ifade edilen bu sözcük (“on-saymak”) hesap etmek, plan yapmak anlamlarına sahiptir. 20.000 kelimelik Çince-İngilizce Sözlükte ise bu sözcüğün özellikle politika ve askeri alanda kullanıldığı belirtilmektedir.
Çince kaynaklar birbiri ile karşılaştırıldığında Çin Halk Cumhuriyeti’nde dış politika yanında özellikle savaş bilimi alanında 36 stratagemin ne büyük önemi olduğu hemen görülür. 1987 yılı baskılı “Modern Kullanımları ile 36 Stratagem” adlı kitabın önsözünde şöyle denilmektedir:
“Bu kitap askeri tartışmalarda stratagemleri bilmek ve onları kullanmak gereksinimlerinden doğmuştur. …bu tarihsel miras, uygun bir denetimden geçirilmiş ve modern bir askeri stratagem sanatının geliştirilmesi için araç olarak kullanılması hedeflenmiştir.”
[İlk iki yazımı ve imdi bu yazıyı buraya kadar okudu iseniz az sonraki iki alıntıda bağlantıyı netlikle kuracaksınız.]
1985 yılı baskılı “Hileli Savaş, 36 Stratagem”in 19. baskınını önsözünde ise şöyle denilmektedir:
“Strategemler, “Konfiçyüsçü” insanlık ve erdemlilik anlayışı ile tamamen karşıttırlar. Hatta stratagemlerde, düşmana insanlık ve erdemlilikle yaklaşanın bundan zararlı çıkacağı vurgulanır.”
Hatta, Mao Zedung’a ait “Uzun Süren Savaş (1938) adlı kitapta daha da ileri gidilerek şunlar söylenir:
“İnsanlık ve erdemlilik sözlerini başkalarını kandırmak için kullanmaya izin vardır; fakat bizzat insanlık ve erdemlilik gösterilerek savaş kazanılamaz. … Toplum ne kadar sivilleşirse o kadar yalan ve hile üretir. Böyle bir sivil dünyada 36 stratagem en uygun saldırı ve savunma aracıdır. Stratagemler, boş ahlaksal söz ve öğretilerin, bir savaştan ibaret olan bu dünyaya ne kadar uzak düştükleri ve bu dünyaya ne kadar yabancı oldukları hakkında bir pratik bilgi sunarlar.”
[Şimdi, siz biraz aydınlanmış ve biraz da şaşkınlık içindeyken, ben saf meraktan sorarım ki, bizim yaşadığımız toplumun değer yargıları bambaşka değil mi ? Biz uykuda mıyız ? Onlar mı kötü yolda yoksa ? Strategemler Çin’de en masum çocuk masallarında bile konu alınıp dilden dile anlatılıyorken bizim kuşaklar çok mu saf yetişiyor ? Konuyu derinleştirmeden sizlerin yorumlarına bırakıyor, merakınızı Harro Von Senger’in kitabı ile gidermenizi salık vererek, rotamı tamamen Go’ya çeviriyorum.]
Bilhassa 6-9 handikaplı oyunlarda siyah oldu iseniz, beyazın tipik oyun tarzı olan “Balık avlamak için suları bulandır” yani 20 nolu strategem ile karşılaştığınıza bahse varım. Beyaz, bu stratagemi bilse de bilmese de, tecrübesinden kaynaklı olarak aynen bunu uygulamayı tercih edecek, “overplay” yaparak, haddinden fazla açık, cüretkar oynamak suretiyle siyahın kafasını karıştırmak veya korkutmak isteyecektir. Bu psikolojik baskı, siyahı hata yapmaya zorlayabilecektir.
17 nolu strategem olan “Bir yeşim elde etmek için bir tuğla fırlatmak”, tesujide taş feda taktiğine işare eder. Bir taş grubunun içine hamle yapılarak veya ölü şekil oluşturarak iki gözün bozulması ve grubunun öldürülmesi aslında bu stratagemin uygulamasından başka birşey değildir.
“Doğuda gürültü etmek batıya saldırmak” (6 nolu strategem) ise Şekil 1’de beyazın siyah taşa 1 hamlesi ile yaslanarak yaptığı saldırıda uygulanmıştır. Beyaz, aslında üstteki yalnız siyah taşa saldırmak niyetindedir, 1 ve 3 hamleleri ile bu amacına erişir ve böylelikle siyahın “çifte kakari”sine uygun cevabı vermiş olur.
“Kirişleri çalmak ve çürük direklerle değiştirmek” (25 nolu strategem) Şekil 2’de siyahın 1 nolu hamle ile beyazın temelini bozarak onu merkeze doğru kaçmaya zorlaması ile uygulanmıştır.
Eğer bir işgal, Şekil 3'de siyahın 1 nolu hamlesi gibi normalden daha derinde ise beyazın bu durumdan avantaj sağlaması için doğru bir yol, sukunetli bir şekilde ve moyo elde etme niyeti ile 2’ye oynamak olabilir. Bu şekilde siyah yaşamak 3’e ihtiyaç duyacak buna karşılık beyaz 4 ile güçlenecek ve beyaz daha sonra daha a ya da c’ye oynayarak “kapıyı kapatacak” merkezde hayli öne geçecektir. Ayrıca “Capping move” olarak geçen verilen her türlü “şapka hamlesi” 22 nolu “Kapıyı kapatmak ve hırsızı yakalamak” strategeminin goban üzerinde uygulanmasına örnek teşkil eder.
Şekil 4.’de siyahın 1 nolu hamlesi beyaza “oh, adam oyunu bilmiyormuş neyse” vari rahat bir nefes aldırır mı sizce ? Bu basit “hamete”de aslında siyah kötü bir hamle yapmış gibi görünüyor ve beyazı enteresan bir tuzağa düşürüyor.
Şekil 5.’de siyah, beyazın 3 hamlesine 4 ile karşılık vererek hem 4-4 taşını savunmuş hemde zayıf beyaz grubun tam ortasına işgal tehdidi yapmış oluyor. Siyah 5 hamlesi ile “yorgun” (gote) halde.
Şekil 6.’da beyaz, joseki gereği kırmızı işaretli taşı aji bırakıyor ancak uygun zaman geldiğinde a ya da b’ye oynayarak siyaha tehdit oluşturabilir. İyi aji olarak bırakılan taşlar incelikli bir şekilde “Gülücük arkasına hançer saklamak” olarak tarif edilir.
Go oynarken hayatı unutmayın..
Kaynaklar:
[1] Harro Von Senger, Savaş Hileleri, Cilt I, Anahtar Kitaplar, sf.20-32.
[2] http://senseis.xmp.net/?TheThirtySixStratagemsAppliedToGo
Editörün Notu: Bu yazı ilk olarak Temmuz 2007 tarihinde Fuseki fanzininde yayınlanmıştır, yazıya aynı zamanda Alper Ülkü'nün Kendime Düşünceler isimli blogundan da ulaşabilirsiniz.
Yazımızın II. kısımda, Konfiçyüs’ün öğretilerine bir antitez oluşturarak “Savaşan Devletler” çağında ortaya çıkan “Karanlık Strateji Okulu”nun sonraları Taoizm adını almış olduğunu, bu düşünce sistemini temel alan pragmatik bir takım yolların “Tao Te Çing” adlı eserde İ.S. 5.yy’da netlikle dile geldiğini ve İ.S. 17. yüzyıl sonlarında kaleme alınan “36 Strategem” adlı eserde ise bu yolların kendini bütünsel olarak ifade gücü bulduğundan bahsetmiştik.
Şimdi, sizleri Harro Von Senger’in 3 ciltlik Savaş Hileleri (Strategemler) adlı kitabına en azından bir göz atmış varsayıyorum, ancak öyle değilse de sorun yok. Benimkisi sadece bir davettir: Size bu yazıda Çin kültürünün en ilginç kültürel unsurlarından biri olan “strategem” kavramı ile Go’daki uygulamalarından söz edeceğim.
Öncelikle bu konudaki en eski metin olarak Sanshiliu Ji Miben Bing Jia’ya göre, 36 strategemin neler olduğuna bir bakalım:
1. İmparatoru yanıltmak ve denizi aşmak
2. Zhao’yu kurtarmak iqin Wei’yi kuşatmak
3. Başkasının hançeriyle öldürmek
4. Yorgun düşmanı sükunetle beklemek
5. Hırsızlık yapmak için yangından yararlanmak
6. Doğuda gürültü etmek batıya saldırmak
7. Bir hiçten birşey yaratmak
8. Görünüşte asma köprüyü onarmak, fakat gizlice Cheng Chang’a yürümek
9. Karşı kıyıda yanan ateşi gözlemek
10. Gülücük arkasına hançer saklamak
11. Şeftali ağacı yerine kuruyan erik ağacı
12. Koyunu hafif elle alıp götürmek
13. Yılanı ürkütmek için çayıra vurmak
14. Ruhun geri dönmesi için bir ceset ödünç almak
15. Dağdaki kaplanı düzlüğe çekmek
16. Bir şeyi yakalamak istiyorsan, önce onu serbest bırakmalısın
17. Bir yeşim elde etmek için bir tuğla fırlatmak
18. Bir haydut çetesini zararsız hale getirmek için önce elebaşısını yakalamak gerekir
19. Kazanın altındaki odunu çekip almak
20. Balık avlamak için suyu bulandırmak
21. Ağustos böceği, altın gibi parlayan derisini atıyor
22. Kapıyı kapatmak ve hırsızı yakalamak
23. Yakındaki düşmanı yakalamak için uzaktaki düşmanla işbirliği yapmak
24. Daha sonra işgal etmek üzere, askerleri Guo devleti toprakları içinden yürütmek
25. Kirişleri çalmak ve çürük direklerle değiştirmek
26. Akasyaya söylenmek, fakat dut ağacını göstermek
27. Dengeyi kaybetmeden delice hareket etmek
28. Merdiveni alıp götürmek için bakışları dama çevirmek
29. Kurumuş ağaçları yapma çiçeklerle bezemek
30. Konuğun rolünü ev sahibinin rolüne dönüştürmek
31. Güzel kadın strategemi
32. Açık kent kapısı strategemi
33. Nifak sokma strategemi
34. Kendini sakatlama strategemi
35. Zincirleme strategemi
36. Kendi haline bırakma strategemi
Ürkütücü mü sizce ? Neden bahsediyoruz ? Devlet yönetimi ? Topyekün veya asimetrik savaş ? Diplomasi ? Belli ki bunlar, zafer kazanmak, hayatta kalmak vb. için herkesin aklına gelmeyecek bazı sıradışı taktikleri tarif ediyor. Peki oyunumuzun bütün bunlarla ilgisi ?
“Strategem” sözcüğü eski Grekçe’deki stratagema’dan geliyor. “Stratagema”, genel anlamda “generallerin işleri” özel anlamda ise “savaş hilesi” demektir. Oxford İngilizce Sözlük sözcüğü şu karşılıkla vermektedir.
“An operation or act of generalship; usually an artifice or trick designed to outwit or suprise the enemy” (Bir komutanlık eylemi olarak; genellikle düşmanı saf dışı bırakmak veya şaşırtmak için tasarlanan hile, aldatma yolu).
Bugünkü kullanımı ile yan (saymak, hesap etmek) ve shi (on) anlamlarına gelen iki sözcüğün birleşmesi meydana gelen ve tek bir ideogram ile ifade edilen bu sözcük (“on-saymak”) hesap etmek, plan yapmak anlamlarına sahiptir. 20.000 kelimelik Çince-İngilizce Sözlükte ise bu sözcüğün özellikle politika ve askeri alanda kullanıldığı belirtilmektedir.
Çince kaynaklar birbiri ile karşılaştırıldığında Çin Halk Cumhuriyeti’nde dış politika yanında özellikle savaş bilimi alanında 36 stratagemin ne büyük önemi olduğu hemen görülür. 1987 yılı baskılı “Modern Kullanımları ile 36 Stratagem” adlı kitabın önsözünde şöyle denilmektedir:
“Bu kitap askeri tartışmalarda stratagemleri bilmek ve onları kullanmak gereksinimlerinden doğmuştur. …bu tarihsel miras, uygun bir denetimden geçirilmiş ve modern bir askeri stratagem sanatının geliştirilmesi için araç olarak kullanılması hedeflenmiştir.”
[İlk iki yazımı ve imdi bu yazıyı buraya kadar okudu iseniz az sonraki iki alıntıda bağlantıyı netlikle kuracaksınız.]
1985 yılı baskılı “Hileli Savaş, 36 Stratagem”in 19. baskınını önsözünde ise şöyle denilmektedir:
“Strategemler, “Konfiçyüsçü” insanlık ve erdemlilik anlayışı ile tamamen karşıttırlar. Hatta stratagemlerde, düşmana insanlık ve erdemlilikle yaklaşanın bundan zararlı çıkacağı vurgulanır.”
Hatta, Mao Zedung’a ait “Uzun Süren Savaş (1938) adlı kitapta daha da ileri gidilerek şunlar söylenir:
“İnsanlık ve erdemlilik sözlerini başkalarını kandırmak için kullanmaya izin vardır; fakat bizzat insanlık ve erdemlilik gösterilerek savaş kazanılamaz. … Toplum ne kadar sivilleşirse o kadar yalan ve hile üretir. Böyle bir sivil dünyada 36 stratagem en uygun saldırı ve savunma aracıdır. Stratagemler, boş ahlaksal söz ve öğretilerin, bir savaştan ibaret olan bu dünyaya ne kadar uzak düştükleri ve bu dünyaya ne kadar yabancı oldukları hakkında bir pratik bilgi sunarlar.”
[Şimdi, siz biraz aydınlanmış ve biraz da şaşkınlık içindeyken, ben saf meraktan sorarım ki, bizim yaşadığımız toplumun değer yargıları bambaşka değil mi ? Biz uykuda mıyız ? Onlar mı kötü yolda yoksa ? Strategemler Çin’de en masum çocuk masallarında bile konu alınıp dilden dile anlatılıyorken bizim kuşaklar çok mu saf yetişiyor ? Konuyu derinleştirmeden sizlerin yorumlarına bırakıyor, merakınızı Harro Von Senger’in kitabı ile gidermenizi salık vererek, rotamı tamamen Go’ya çeviriyorum.]
Bilhassa 6-9 handikaplı oyunlarda siyah oldu iseniz, beyazın tipik oyun tarzı olan “Balık avlamak için suları bulandır” yani 20 nolu strategem ile karşılaştığınıza bahse varım. Beyaz, bu stratagemi bilse de bilmese de, tecrübesinden kaynaklı olarak aynen bunu uygulamayı tercih edecek, “overplay” yaparak, haddinden fazla açık, cüretkar oynamak suretiyle siyahın kafasını karıştırmak veya korkutmak isteyecektir. Bu psikolojik baskı, siyahı hata yapmaya zorlayabilecektir.
17 nolu strategem olan “Bir yeşim elde etmek için bir tuğla fırlatmak”, tesujide taş feda taktiğine işare eder. Bir taş grubunun içine hamle yapılarak veya ölü şekil oluşturarak iki gözün bozulması ve grubunun öldürülmesi aslında bu stratagemin uygulamasından başka birşey değildir.
“Doğuda gürültü etmek batıya saldırmak” (6 nolu strategem) ise Şekil 1’de beyazın siyah taşa 1 hamlesi ile yaslanarak yaptığı saldırıda uygulanmıştır. Beyaz, aslında üstteki yalnız siyah taşa saldırmak niyetindedir, 1 ve 3 hamleleri ile bu amacına erişir ve böylelikle siyahın “çifte kakari”sine uygun cevabı vermiş olur.
 |
| Şekil 1. "Doğuda gürültü etmek batıya saldırmak" |
“Kirişleri çalmak ve çürük direklerle değiştirmek” (25 nolu strategem) Şekil 2’de siyahın 1 nolu hamle ile beyazın temelini bozarak onu merkeze doğru kaçmaya zorlaması ile uygulanmıştır.
 |
| Şekil 2. "Kirişleri çalmak ve çürük direklerle değiştirmek" |
Eğer bir işgal, Şekil 3'de siyahın 1 nolu hamlesi gibi normalden daha derinde ise beyazın bu durumdan avantaj sağlaması için doğru bir yol, sukunetli bir şekilde ve moyo elde etme niyeti ile 2’ye oynamak olabilir. Bu şekilde siyah yaşamak 3’e ihtiyaç duyacak buna karşılık beyaz 4 ile güçlenecek ve beyaz daha sonra daha a ya da c’ye oynayarak “kapıyı kapatacak” merkezde hayli öne geçecektir. Ayrıca “Capping move” olarak geçen verilen her türlü “şapka hamlesi” 22 nolu “Kapıyı kapatmak ve hırsızı yakalamak” strategeminin goban üzerinde uygulanmasına örnek teşkil eder.
 |
| Şekil 3. "Kapıyı kapatmak ve hırsızı yakalamak" |
Şekil 4.’de siyahın 1 nolu hamlesi beyaza “oh, adam oyunu bilmiyormuş neyse” vari rahat bir nefes aldırır mı sizce ? Bu basit “hamete”de aslında siyah kötü bir hamle yapmış gibi görünüyor ve beyazı enteresan bir tuzağa düşürüyor.
 |
| Şekil 4. "Kendini sakatlama" strategemi [Beyaz 8 : 1] |
Şekil 5.’de siyah, beyazın 3 hamlesine 4 ile karşılık vererek hem 4-4 taşını savunmuş hemde zayıf beyaz grubun tam ortasına işgal tehdidi yapmış oluyor. Siyah 5 hamlesi ile “yorgun” (gote) halde.
 |
| Şekil 5. "Yorgun düşmanı sükunetle beklemek" |
Şekil 6.’da beyaz, joseki gereği kırmızı işaretli taşı aji bırakıyor ancak uygun zaman geldiğinde a ya da b’ye oynayarak siyaha tehdit oluşturabilir. İyi aji olarak bırakılan taşlar incelikli bir şekilde “Gülücük arkasına hançer saklamak” olarak tarif edilir.
 |
| Şekil 6. "Gülücük arkasına hançer saklamak" |
Go oynarken hayatı unutmayın..
Kaynaklar:
[1] Harro Von Senger, Savaş Hileleri, Cilt I, Anahtar Kitaplar, sf.20-32.
[2] http://senseis.xmp.net/?TheThirtySixStratagemsAppliedToGo
Editörün Notu: Bu yazı ilk olarak Temmuz 2007 tarihinde Fuseki fanzininde yayınlanmıştır, yazıya aynı zamanda Alper Ülkü'nün Kendime Düşünceler isimli blogundan da ulaşabilirsiniz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder